Bezpośrednio po wojnie majątki obszarnicze przejmowała administracja państwowa. Powoływanie PGR-ów było następstwem zmian politycznych wdrażanych po II wojnie światowej. Celem ich powstania było zapewnienie pracy i pożywienia przemieszczającej się ludności i osadnikom oraz odtwarzanie majątku i pogłowia zwierząt. Początkowo zagospodarowaniem majątków ziemskich zajmowały się wojewódzkie urzędy ziemskie, a od lutego 1946 roku instytucja powołana specjalnie do celów gospodarowania gruntami - Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Budynek Pałacu oraz przynależące do jego terenu stodoły stały się idealnym miejscem na taką lokalizację.

 

Wspomnienia osadników.

„Tutaj w Jerzmanowej, jak przyjechałem, pracowałem w miejscowym majątku, w którym stacjonowała jednostka Wojska polskiego. Żołnierze nie tylko płacili ale dali mąki, oleju itd. I to już było coś. Jakoś już można było wyżyć. W ten sposób przeżyło się przy wojsku. Pracowaliśmy wtedy na magazynach, tu gdzie teraz jest pałac. Później jak wojsko zdało majątek i wszystko inne cywilom, to nie był to PGR, tylko PNZ – Państwowe Nieruchomości Ziemskie.”

„Jak się nie mylę, to w roku 1947 były już dożynki w Jerzmanowej. Tu w pałacu, urzędował administrator o nazwisku Krępiewski. W sumie nadzorował wszystkie okoliczne majątki, poza Jerzmanową również Maniów, Modłę, Obiszów, Kurów oraz Łagoszów (Mały). Później całą administrację przeniesiono do Polkowic, a każdy majątek miał swojego kierownika. Ten nasz funkcjonował dość długo. Odszedłem w 1962 roku z majątku, przeniosłem się do pracy w Głogowie.” – tak wspomina lata po wojnie Witold Pawłowski.

„Do miejscowego PGR-u latem przyjeżdżały duże kolonie do sezonowej pracy, nawet ze wschodnich części kraju. Było dużo pracy, między innymi przy burakach, ziemniakach. Przybysze najczęściej zakwaterowani byli na ten czas w pałacu.” – tak opowiada o latach 50-tych Stanisława Kołodzińska.

Likwidacja PGR-ów

Przemiany ustrojowe na przełomie lat 80. i 90. XX wieku wywarły wpływ także na zasadność istnienia i warunki funkcjonowania sektora państwowego w rolnictwie. Podobnie jak o powstaniu PGR-ów, tak i o ich likwidacji przesądziły przesłanki polityczne, w różnym stopniu powiązane z przesłankami ekonomicznymi i społecznymi. Pałac i przynależące do niego budynki gospodarcze oraz teren parku trafiły w ręce prywatne, zaprzestano hodowli zwierząt i innych działalności rolniczych. Przynależące do pałacu obory, spichlerze czy magazyny przestały spełniać wyznaczone im funkcje.

Nowi właściciele i zarządcy mieszkający w Pałacu, prowadzili hotel pracowniczy i turystyczny, wynajmowali mieszkania i pomieszczenia dla przedszkola. Ich działania, nie były jednak wystarczające aby pod okiem konserwatora zabytków zapobiegać postępującej pod wpływem czasu erozji. Wszak, tak okazała budowla wymaga dużego nakładu pracy i pieniędzy. Przyszłość pałacu nie jawiła się w kolorowych barwach, podjęto decyzję o jego sprzedaży.

Pałac w rękach Gminy Jerzmanowa

Dokładnie 6 października 2015 r., po trwających wcześniej kilkukrotnych negocjacjach, Wójt Gminy Jerzmanowa Lesław Golba w imieniu Gminy podpisał akt notarialny przenoszący prawa własności do pałacu w Jerzmanowej na rzecz Gminy Jerzmanowa. Wraz z pałacem Gmina stała się właścicielem działki gruntu o powierzchni 9,1021 ha, na której oprócz pałacu znajdują się zabudowania gospodarcze będące pozostałością założenia folwarcznego oraz park wpisany do rejestru zabytków.

Ratowanie zabytku przez samorząd to nie pierwsze tego typu działanie w Polsce. Samorządy coraz chętniej decydują się na wykupowanie zabytkowych pałaców, zamków czy dworów. Dla konserwatorów zabytków to również duży plus, gdyż wiadomo, że Gmina po przejęciu zabytku, który często pozostaje w tragicznym stanie, będzie szukała środków na jego remont i nowe zastosowanie. Tak też stało się w Jerzmanowej, zrodził się pomysł na odratowanie niszczejącego pałacu i jego przyszłą funkcję jako siedzibę Gminnego Centrum Kultury.

Od momentu przejęcia Pałacu przez Gminę dzięki zaangażowaniu lokalnych władz i środkom unijnym, budynek zaczął zyskiwać nowe oblicze. W 3 lata udało się wyremontować dach, oczyścić stawy, zająć się uporządkowaniem i pielęgnacją drzewostanu parku, wysprzątać wnętrza sal i komnat aby przygotować go do dalszych prac remontowych. Pozyskano także duże środki na przebudowę obory i stodoły przynależącej do Zespołu Pałacowo-Parkowego na świetlicę wiejską z kręgielnią. Obecnie gmina poszukuje intensywnie źródeł finansowania dalszego remontu pałacu, przede wszystkim ze środków unijnych, aby przywrócić dawny blask siedziby i udostępnić ją dla zwiedzających.

Źródła:

1. Marek Robert Górniak, Pamiętniki, relacje i wspomnienia osadników rejonu obecnej Gminy Jerzmanowa (część 2), Urząd Gminy Jerzmanowa, Rok 2014

2. Eugeniusz Niedzielski, Powstanie, funkcjonowanie i likwidacja państwowych gospodarstw rolnych; Roczniki naukowe stowarzyszenia ekonomistów rolnictwa i agrobiznesu 2017, tom XIX, zeszyt 1